Uygurca Maitrisimit’te Asıg Tusu İkilemesi Üzerine
Yükleniyor...
Tarih
2018
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Erişim Hakkı
Özet
1902-1913 yılları arasında Alman kazı heyeti tarafından Doğu Türkistan’da yapılan arkeolojik çalışmalar sırasında Eski Uygur Türkçesi ile yazılmış birçok eser bulunmuştur. Bu eserlerden biri, Budizmin Hinayana mezhebine ait olan Prajnârakşita tarafından, Toharcadan Türkçeye çevrildiği bilinen, bir secde (yükünç) ile birlikte 28 bölümden oluşan Maitrisimit Nom Bitig’dir. Eser, Türklerin ilk tiyatro eseri olarak bilinir. Konusu ve kelime hazinesi bakımından Türk Budist eserleri külliyatı içerisinde önemli bir yere sahiptir. Eserin Kumul ve Berlin olmak üzere iki nüshası bulunmaktadır. Bu iki nüsha üzerine bugüne kadar pek çok çalışma yapılmıştır. Örneğin, eserin Berlin nüshasıyla ilgili ilk önemli çalışma Şinasi Tekin’in doktora tezi olarak ele aldığı ve 1976’da yayımladığı çalışmasıdır. Kumul nüshası ile ilgili kapsamlı çalışma ise Geng Shimin tarafından ele alınmış, 18 bölümün transkripsiyonuna Çince çevirisi de eklenerek 2009 yılında yayımlanmıştır. Bu çalışmada eserin her iki nüshasında geçen asıg tusu (asag tusu) ikilemesi üzerinde durulacaktır. Bu ikileme metinlerde çoğunlukla asıg tusu biçiminde yazılmış ise de Maniheizm çevresi eserlerin ağız özelliklerinden kaynaklı olan asag tusu biçiminde de karşımıza çıkmaktadır. Budist eserlerde “yarar, kazanç, fayda sağlamak, hizmet etmek” anlamlarına gelen bu ikileme, bazı metinlerde ayrı ayrı sözcük halinde fakat yine benzer anlamlar çerçevesinde kullanılmıştır. Örneğin Harezm dönemi eserlerinden Mukaddimetü’l-Edeb’de asıg sözcüğünün biçim olarak değişerek assu; Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Karahanlı Türkçesi)’de tusu sözcüğünün ise asıg’dan ayrı olarak tusu inçlen- biçimiyle kullanıldığını görülmektedir. Eldeki çalışmada, söz konusu ikilemenin Eski Türkçe kapsamındaki eserlerden tespit edilen biçimleri ve kullanılışları ele alınarak ifade, yapı ve anlam bakımından incelenecek; ikilemenin türevleri ve aldığı ekler ile cümledeki kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan anlamları tespit edilmeye çalışılacaktır.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Eski Uygurca, Maitrisimit, İkileme, asıg tusu/asag tusu
Kaynak
WoS Q Değeri
Scopus Q Değeri
Cilt
Sayı
Künye
R&S - Research Studies Anatolia Journal
