Genca, Elif2020-02-132020-02-132014Journal of Istanbul University Law Faculty , 72 (1) , 531-5542667-6974Vakıf hukuku sisteminin oluşmasıyla birlikte bütün İslam devletleri vakıfların denetimine büyük önem vermişlerdir. Vakıf medeniyeti olarak tanımlayabileceğimiz Osmanlı Devleti açısından da vakıflar büyük önem taşımaktaydı. Sosyal, kültürel, ticari ve askeri açıdan önemli olan ve özellikle bu alanlarda oluşturulan vakıf kurumlarına ve bunların denetimine Osmanlı yöneticileri de gerekli önemi göstermiştir. Vakıf yönetimi özel hukuk yapılarına bağlı olmasına rağmen vakıf denetimi için çeşitli birimler kurulmuştur. Bu birimler daha çok kadılık bünyesinde oluşturulmuştur. Ancak vakıfların denetimini kadının gözetiminden kaçırmak maksadıyla bazı meslek mensupları, kendi meslek gruplarından kişileri, vakfın denetlenmesi konusunda görevlendirmiştir. Saray mensuplarının kurmuş oldukları vakıfların denetimi ise daha çok saray ağalarının eline bırakılmıştır. Mekke ve Medine şehirlerindeki vakıflar ve bu şehirler için kurulmuş vakıfların denetimi için de Evkaf-ı Haremeyn nezareti kurulmuştur. Daha sonra saray ağalarının denetiminde bulunan vakıflar da zamanla çeşitli nezaretler eliyle denetlenmeye başlanmıştır. Anlaşılacağı üzere merkezi bir idarenin kurulmasından evvel vakıfların denetimi çeşitli kişiler veya nezaretler eliyle yürütülmekteydi. Vakıfların denetimindeki dağınıklık çeşitli keyfiliklere ve yolsuzluklara neden olmuştur. 19. yüzyılda Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesiyle başlayan yenileşme hareketleriyle, batı tarzında merkezileşme fikri popüler hale gelmiş ve bu anlayışa uygun olarak vakıfların denetiminin de tek elde toplanması fikri ağırlık kazanmıştır. Özellikle ciddi bir nakdi kaynak olan vakıfların potansiyelinden diğer devlet yapılarının da yararlandırılması yanında sosyal ve siyasal alanda kuvvetli olan dini çevrelerin gücünün kırılması istekleri de bu fikri desteklemiştir. Bu fikir ile Evkaf-ı Hümayun Nezareti kurulmuş, zamanla bütün vakıfların denetimi bu nezarete bağlanmıştır. Nezaret başlangıçta ayrı bir birim iken daha sonra Meclis-i Vükelanın bir üyesi olmuştur. Çalışmamızın ilk bölümünde vakfın tanımı ve amacı üzerinde genel olarak durulacaktır. Bundan başka vakıfların denetimi hususunun daha iyi kavranabilmesi için vakıfların idari yapısına da kısaca değinilecektir. İkinci bölümünde, 19. yüzyıla kadar olan dönemde vakıfların yönetimi ve denetimi incelenecektir. Çalışmamızın son bölümünde ise 19. yüzyılda başlayan yenileşme hareketleriyle birlikte vakıfların yönetim ve denetiminde yapılan değişiklikler ile bu değişikliklerin sebepleri ve sonuçları üzerinde durulacaktır.trVakıf hukuku sistemiEvkaf-ı Hümayun NezaretiOsmanlı Hukukunda Vakıfların DenetimiArticle